Chain of events

Aan de muur van mijn woonkamer, hangt een gesigneerde concertposter van Ernst Jansz. Het gaat om een poster van de zanger in de Openbare Bibliotheek Amsterdam. De show betreft de enige try-out van de toen nieuwe show Dromen Van Johanna, waarin Jansz twaalf teksten van Bob Dylan heeft vertaald. Op de poster heeft Jansz, op verzoek, deze zinnen geschreven (naast zijn handtekening):

ik ben geen man die bij een misstap

gretig boete doet

maar het is de keten van het lot

die ik, als Kaïn, breken moet

Het is de Nederlandse bewerking van deze oorspronkelijke tekst uit Every Grain Of Sand:

Don’t have the inclination to look back on any mistake

Like Cain, I now behold this chain of events that I must break

Een zin die in de Dylan-teksten niet onomstreden zijn, als we de Dylan-biograaf Clinton Heylin mogen geloven. In zijn vuistdikke boek Still On The Road schrijft Heylin: “On the 1980 typescript lyric, Dylan has put, 'Through sleet and rain, I now behold this chain...' On the acoustic demo, though, he sings, 'Like Cain, I now behold this chain...', a weak (and not entirely convincing) rewrite wich nonetheless retained. Perhaps the original image was too close to one used in 'I Believe In You'.”

Het lied is geschreven in 1980, in een periode dat Dylan van alleen gospelmuziek de (geleidelijke) overstap maakte naar meer seculiere of 'gemengde' muziek. In dit citaat verwijst Dylan naar Kaïn, volgens Ernst Jansz moet de ik-persoon het keten van het lot breken. Wat is dat lot precies? Filosofie-hoogleraar Jos de Mul schrijft: “Het noodlot. Vroeg of laat klopt het bij ieder mens aan de deur: een ongeval, een alles verterende jaloezie, een ongeneeslijke ziekte, oorlogsgeweld, een verslaving, en uiteindelijk de dood. Hoewel het noodlot onvermijdelijk is, kunnen we er niet mee leven. Seneca heeft opgemerkt dat velen hun noodlot hebben gevonden doordat ze het trachtten te ontlopen.”

Jansz schrijft in zijn 'verantwoording': “Wat mag deze chain of events dan wel zijn? Men spreekt van Genesis 4: 1 – 16. Dylan vergelijkt zichzelf met Kaïn, de broedermoordenaar. De verlossing voor de zware misdaad die hij heeft begaan, kan uiteindelijk alleen maar van boven komen. Berouw alleen zal niet helpen. Het kwaad is geschied en zal onomkeerbaar een keten van gebeurtenissen in gang zetten (wraak enz.). Tenzij de chain of events wordt gebroken op het moment dat god (God, zoals jij zou zeggen) hem het merkteken geeft dat hem vrijwaart van de straf der mensen. Opmerkelijk is wel dat Dylan het hier heeft over the chain that I (!) must break.”

Het geciteerde gedeelte is deel 2 uit het eerste couplet van dit lied, waarin het gaat over het uur van mijn belijdenis, een moment van zwakte. De openingszinnen verwijzen mogelijk naar een gedicht van William Blake, Auguries of Innocence:

To see a World in a Grain of Sand

And a Heaven in a Wild Flower

Hold Infinity in the palm of your hand

And Eternity in an hour

Of is het eerder een verwijzing naar Psalm 139: 17 en 18:

Hoe rijk zijn uw gedachten, God,

hoe eindeloos in aantal,

ontelbaar meer, meer dan er zandkorrels zijn.

Ontwaak ik, dan ben ik nog bij u.

In hetzelfde A-gedeelte gaat het over de morals of dispair. Jansz: “Ik las: these are the morals of dispair: 'let us eat and drink, because tomorrow we will die.' (1 Cor. 15: 32).

Dat zijn dat dus: de regels, de wetten van wanhoop.

De raad om te leven wordt trouwens door Jezus zelf gegeven: 'Be of good cheer, thy sins be forgiven thee' (Mat. 9: 2). De Bijbel is soms wijzer dan zij die haar interpreteren.

Immers, het idee bij vele gelovigen, dat good cheer een nevenverschijnsel is van wanhoop, is in mijn ogen een gevolg van het feit, dat geloofsbelijdenis over het algemeen voortkomt uit diezelfde wanhoop, getuige dit lied.”

Wanhoop. Hetzelfde als de uitroep van Kaïn, als hij wordt gestraft voor zijn broedermoord. Vanaf nu is Kaïn de zwakke, kwetsbare mens en neemt JHWH hem in bescherming. Het teken is geen stigma.

Israëls God draait de rollen voortdurend om: niet de eerste, maar de laatste, de ongetelde. God heeft zwak voor de zwakken, voor de mensen in de schaduw en in het donker, voor mensen die eigenlijk geen naam mogen hebben en die lucht zijn voor de mensen van naam ('Kaïn' betekent 'smid', 'Abel' betekent 'damp').

Even verrassend als God eerst Abel aanzag, ziet Hij nu om naar Kaïn. Hoewel, eigenlijk is dat niet zo verrassend. Want getrouw aan zichzelf, kiest God ook nu voor de zwakke, de minste, voor de mens in het donker, voor het schepsel in de schaduw van de dood.

East of Eden ontvangt hij het Kaïnsteken. Het is geen teken dat hem blijvend aan de schandpaal nagelt en tot misdadiger stempelt. Het is een teken van de God die hem ook nu, juist nu, niet loslaat. God treedt als beschermheer van geboefte op.

Je ziet in dit brandpunt de hand van de Meester, in elk trillend blad en elke korrel zand.

Heylin vind deze zinnen minder overtuigend dan in het oorspronkelijke 'script': 'through sleet and rain, I now behold the chain...'. Die natte sneeuw en regen, zeker mooi. Maar Kaïn overstijgt dát beeld zonder meer.

Gebruikte literatuur:

Bob Dylan – Liedteksten 1974-2001 (vertaald door Bindervoet & Henkes), eerste druk 2007, Uitgeverij Nijgh & Van Ditmar;

Clinton Heylin – Still on the road: the songs of Bob Dylan, vol. 2: 1974 – 2008, eerste druk 2010, Uitgeverij Constable;

Ernst Jansz – Dromen van Johanna, eerste druk 2010, Uitgeverij Indeknipscheer;

Nico ter Linden – Het verhaal gaat..., deel 1: De Thora, zesde druk november 1996, Uitgeverij Balans;

Jos de Mul – De domesticatie van het noodlot, tweede druk 2007, Uitgeverij Klement/Pelckmans;

Huub Oosterhuis & Alex van Heusen – In den beginne. Het boek Genesis, eerste druk 1999, Uitgeverij Promotheus;

De bijbeltekst is ontleend aan De Nieuwe Bijbelvertaling, © Nederlands Bijbelgenootschap 2004

Dit artikel is ook verschenen op FritsTromp.nl